Franciszek Krynojewski
EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.) określa obowiązki obywateli RP w zakresie obrony cywilnej jako:
1. odbywanie:
a. służby w obronie cywilnej,
b. edukacji dla bezpieczeństwa,
c. szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony ludności;
2. wykonywaniu innych zadań przewidzianych w ustawie.
Artykuł przybliża nam jedną z w/w dziedzin opisanych jako obowiązek obywatelski, czyli edukację. Nazwa „Edukacja dla bezpieczeństwa” pojawiła się już w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku na konferencji w Warszawie, w której uczestniczyli Minister Edukacji, Minister Spraw Wewnętrznych, Szef Obrony Cywilnej Kraju oraz pracownicy komórek odpowiedzialnych za realizację edukacji związanej z bezpieczeństwem obywateli naszego kraju. Miała ona zastąpić stosowaną dotychczas nazwę „Przysposobienie obronne”, które kojarzyło się większości uczestników jako przedmiot o profilu wojskowym. Prawda jest zupełnie inna, o czym przekonał się Pan Dziewulski, który ośmieszył się na łamach telewizji, mówiąc, że jest to przedmiot w ramach którego omawia się budowę karabinku Kałasznikowa. W programie tym wtórował mu Pan Generał Polko, mąż nauczycielki tego przedmiotu. Niestety oboje nie sprawdzili o czym mówią i dlatego w oczach nauczycieli tego przedmiotu wyszli na ignorantów. W ostatnim czasie również na forum publicznym wypowiadali się znakomici goście Pana Materny w programie o Euro 2012. Jeden z uczestników, profesor uczelni łódzkiej stwierdził, że obecny przedmiot (edukacja dla bezpieczeństwa) nie ujmuje w swej treści informacji dotyczących telefonów alarmowych, szczególnie 112. I znów zostały powielone jakieś głupie przyzwyczajenia, a wystarczyło przed audycją przeczytać podstawę programową obowiązującą w chwili obecnej na wszystkich etapach kształcenia. Od kogo ale na pewno od profesora wymagać powinniśmy prawdy. Zatem czas najwyższy rozjaśnić wszystkie wątpliwości związane z realizacją najważniejszego przedmiotu, (moim skromnym zdaniem), odpowiedzialnego za nasze przyszłe bezpieczeństwo.
Czym jest bezpieczeństwo – jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka. Odznacza się brakiem ryzyka utraty czegoś dla człowieka szczególnie cennego – czyli życia, zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych i dóbr niematerialnych.
Jak z powyższego wynika, dla każdego człowieka najważniejszym co może stracić to życie
i zdrowie. Dlaczego więc tak lekceważymy przedmiot, którego opanowanie może nam lub innym je uratować?
Edukacja dla bezpieczeństwa jest przedmiotem ogólnym, realizowanym w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych określony podstawą programową ujętą w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. „w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół” (Dz. U.z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17). Przedmiot realizowany jest w ilości jedna godzina tygodniowo w jednym roku szkolnym w III etapie edukacyjnym (gimnazjum) oraz w identyczny sposób w IV etapie (szkoły ponadgimnazjalnej).
Jednak to nie wszystko. Minister Edukacji Narodowej opracowując powyższą podstawę programową zrobił coś, o czym marzyli wszyscy nauczyciele oraz wizytatorzy kuratoryjni. Mianowicie w edukacji na wszystkich etapach kształcenia poczynając od przedszkola zastosował korelację międzyszkolną oraz międzyprzedmiotowa. Coś co powoduje kształcenie z uwzględnieniem stopnia przyswajalności (w odpowiednim wieku) jak i stopniowania trudności zakończone jego utrwaleniem po wielokrotnym powtarzaniu zagadnień wchodzących w zakres kształcenia. Korelacja międzyprzedmiotowa z kolei uwzględnia realizację odpowiednich zagadnień w przedmiotach od siebie zależnych – pokrewnych.
Zacznijmy zatem analizę podstawy programowej od przedszkola. Wspomniane powyżej rozporządzenie MEN określa co następuje:
Aby osiągnąć cele wychowania przedszkolnego, należy wspomagać rozwój, wychowywać
i kształcić dzieci w następujących obszarach:
6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
1) wie, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umie
o nią poprosić;
2) orientuje się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach i korzystaniu ze środków transportu;
3) zna zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unika ich;
4) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych (np. środków czystości);
5) próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie.
11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
1) rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku; podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody, np. nie stoi pod drzewem w czasie burzy, nie zdejmuje czapki w mroźną pogodę;
2) wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji, np. że będzie padał deszcz, śnieg, wiał wiatr; stosuje się do podawanych informacji w miarę swoich możliwości.
15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne. Dziecko kończące przedszkole
i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
1) wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie pracują, czym się zajmują;
2) zna nazwę miejscowości, w której mieszka, zna ważniejsze instytucje i orientuje się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np. policjanta, strażaka;
3) wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa;
4) nazywa godło i flagę państwową, zna polski hymn i wie, że Polska należy do Unii Europejskiej;
5) wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa.
Z powyższego wynika, że już w okresie przedszkolnym dzieci otrzymują podstawową wiedzę
z zakresu zachowań w sytuacjach niebezpiecznych oraz przede wszystkim informacje podpowiadające im jakie to niebezpieczeństwa występują w ich najbliższym otoczeniu.
I ETAP EDUKACYJNY: KLASY I-III EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA
Na tym etapie kształcenia rozwijane są wiadomości pozyskane w okresie przedszkolnym. Należy jednoznacznie zaznaczyć, że wiedzę dzieciom, które nie chodziły do przedszkola przekazywali rodzice, dziadkowie i najbliżsi krewni, w tym starsze rodzeństwo. Dzieci wiedzę związaną z Ich bezpieczeństwem pozyskują w ramach realizacji:
– Edukacji społecznej – uczeń kończący klasę III powinien znać symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy) i najważniejsze wydarzenia historyczne; orientuje się w tym, że są ludzie szczególnie zasłużeni dla miejscowości, w której mieszka, dla Polski i świata; wie, jak ważna jest praca w życiu człowieka; wie, jaki zawód wykonują jego najbliżsi i znajomi; wie, czym zajmuje się np. kolejarz, aptekarz, policjant, weterynarz; zna zagrożenia ze strony ludzi; potrafi powiadomić dorosłych o wypadku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie; zna numery telefonów: pogotowia ratunkowego, straży pożarnej, policji oraz ogólnopolski numer alarmowy 112.
– Edukacji przyrodniczej w ramach zagadnienia – dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości); orientuje się w zagrożeniach ze strony roślin
i zwierząt, a także w zagrożeniach typu burza, huragan, śnieżyca, lawina, powódź itp.; wie, jak trzeba zachować się w takich sytuacjach.
– Zajęć technicznych gdzie ujęto pojęcie „dba o bezpieczeństwo własne i innych”:
a) utrzymuje ład i porządek w miejscu pracy,
b) właściwie używa narzędzi i urządzeń technicznych,
c) wie, jak należy bezpiecznie poruszać się po drogach (w tym na rowerze)
i korzystać ze środków komunikacji; wie, jak trzeba zachować się w sytuacji wypadku.
– Wychowania fizycznego i edukacji zdrowotnej – w zakresie bezpieczeństwa i edukacji zdrowotnej:
a) dba o higienę osobistą i czystość odzieży,
b) wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma właściwe odżywianie się oraz aktywność fizyczna,
c) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych niezgodnie z przeznaczeniem,
d) dba o prawidłową postawę, np. siedząc w ławce, przy stole,
e) przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie zajęć ruchowych; posługuje się przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem,
f) potrafi wybrać bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych; wie, do kogo zwrócić się o pomoc w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia.
Kontynuacja opisanych powyżej zagadnień odbywa się na II ETAPIE EDUKACYJNYM
w KLASACH IV – VI. Tematyka ogólnie pojmowanego bezpieczeństwa uwzględniona została w kilku przedmiotach. I tak:
Przedmiot HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO w swej treści ujmuje n/w zagadnienia:
2. „Mała Ojczyzna” – uczeń:
1) opisuje swoją „małą Ojczyznę”, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze;
2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości „małej Ojczyzny”;
3) wskazuje na planie miejscowości, siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia zakres działań oraz sposoby powoływania władz.
3. Ojczyzna – uczeń:
1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej;
2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski;
3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych przykładach opisuje ich kulturę i tradycje oraz wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie.
4. Państwo – uczeń:
a) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja;
b) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy
i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie politycznym;
c) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;
d) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane.
7. Problemy ludzkości – uczeń:
1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: „świat stał się mniejszy” i wskazuje przyczyny tego zjawiska;
2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka;
3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych;
4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe;
5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie.
W ramach przedmiotu PRZYRODA realizowane są zagadnienia:
2. Orientacja w terenie – uczeń:
a) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu;
b) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca
a długością cienia;
c) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą;
d) identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej
i w terenie;
e) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie
z odległością rzeczywistą w terenie;
f) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie;
g) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy na mapie poziomicowej.
9. Zdrowie i troska o zdrowie – uczeń:
1) podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie;
2) podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;
3) opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądlenia), potrafi wezwać pomoc w różnych sytuacjach;
4) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel
w niedozwolonych miejscach);
5) wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości
i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem;
6) wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;
7) wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia;
III etap edukacji – szkoła gimnazjalna to już począwszy od roku szkolnego 2009/2010 osobny, ogólnokształcący wspomniany wcześniej przedmiot „Edukacja dla bezpieczeństwa”. Przedmiot składa się z 6 głównych zagadnień, które posiadają poniżej opisane treści:
1. Główne zadania ochrony ludności i obrony cywilnej – uczeń:
a) omawia podstawy prawne funkcjonowania ochrony ludności i obrony cywilnej
w Rzeczypospolitej Polskiej;
b) wymienia jakie są podstawowe dokumenty ONZ regulujące funkcjonowanie obrony cywilnej na świecie.
2. Ochrona przed skutkami różnorodnych zagrożeń – uczeń:
a) przedstawia typowe zagrożenia zdrowia i życia podczas powodzi, pożaru itp.;
b) omawia zasady ewakuacji ludności, zwierząt z terenów zagrożonych;
c) wyjaśnia zasady zaopatrzenia ludności ewakuowanej w wodę i żywność;
d) uzasadnia potrzebę obserwacji stanu wód urządzeń hydrotechnicznych
i melioracyjnych, zawodzeń i zatorów na rzekach;
e) charakteryzuje zagrożenia pożarowe w domu, szkole i najbliższej okolicy;
f) wyjaśnia, jak należy gasić zarzewie ognia;
g) wyjaśnia, jak należy gasić odzież palącą się na człowieku;
h) wyjaśnia przyczyny powstawania wypadków i katastrof komunikacyjnych
i technicznych, zawaleń, tąpnięć i wybuchów;
i) omawia zasady zachowania się podczas wypadków i katastrof komunikacyjnych, technicznych i innych.
3. Źródła promieniowania jądrowego i jego skutki – uczeń:
a. omawia wpływ środków promieniotwórczych na ludzi, zwierzęta, żywność
i wodę;
b. wymienia sposoby zabezpieczenia żywności i wody przed skażeniami;
c. wyjaśnia znaczenie pojęć: odkażanie, dezaktywacja, dezynfekcja, deratyzacja;
d. wyjaśnia, na czym polegają zabiegi sanitarne i specjalne.
4. Oznakowanie substancji toksycznych na środkach transportowych i magazynach – uczeń:
a) wymienia rodzaje znaków substancji toksycznych i miejsca ich eksponowania;
b) rozpoznaje znaki substancji toksycznych na pojazdach i budowlach;
c) wyjaśnia zasady postępowania w przypadku awarii instalacji chemicznej, środka transportu lub rozszczelnienia zbiorników z substancjami toksycznymi;
d) posługuje się maską przeciwgazową;
e) wykorzystuje różne materiały na zastępcze środki ochrony dróg oddechowych
i skóry;
f) posługuje się odzieżą ochronną.
5. Ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach – uczeń:
a) definiuje i rozpoznaje rodzaje alarmów i sygnałów alarmowych;
b) charakteryzuje zasady zachowania się ludności po ogłoszeniu alarmu;
c) udowadnia praktycznie umiejętność zachowania się w szkole po ogłoszeniu alarmu.
6. Bezpieczeństwo i pierwsza pomoc – uczeń:
a) uzasadnia znaczenie udzielania pierwszej pomocy;
b) wzywa odpowiednią pomoc;
c) rozpoznaje stopień zagrożenia osoby poszkodowanej i wyjaśnia zasady bezpiecznego postępowania w rejonie wypadku;
d) omawia zasady zabezpieczenia miejsca wypadku;
e) potrafi nieść pomoc w wypadku drogowym, przy kąpieli, załamaniu lodu, porażeniu prądem;
f) wynosi człowieka ze strefy zagrożenia;
g) rozpoznaje stan przytomności, bada oddech i tętno;
h) wymienia zagrożenia dla osoby nieprzytomnej;
i) układa osobę nieprzytomną w pozycji bezpiecznej;
j) wykonuje samodzielnie resuscytację;
k) udziela pomocy osobie porażonej prądem;
l) wyjaśnia, dlaczego duży krwotok i wstrząs pourazowy zagrażają życiu;
m) tamuje krwotok za pomocą opatrunku;
n) omawia zasady postępowania aseptycznego i bezpiecznego dla ratownika;
o) udziela pomocy przy złamaniach i zwichnięciach;
p) udziela pomocy przy zatruciach: pokarmowych, lekami, gazami, środkami chemicznymi;
q) omawia skutki działania niskiej i wysokiej temperatury na organizm ludzki;
r) udziela pomocy osobie poszkodowanej przy oparzeniu termicznym i chemicznym.
Rozszerzeniem, udokładnieniem i doskonaleniem wcześniej poznanych zagadnień jest IV etap edukacyjny realizowany w szkole ponadgimnazjalnej w ramach tego samego przedmiotu czyli Edukacji dla bezpieczeństwa. W ramach tego etapu realizowane są następujące zagadnienia:
I. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli – uczeń:
a. wymienia i uzasadnia polityczne oraz militarne warunki gwarancji bezpieczeństwa państwa;
b. wymienia obowiązki obywateli w zakresie powinności obronnych.
II. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej – uczeń:
a) przedstawia i charakteryzuje organizację Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
b) wymienia rodzaje wojsk oraz służb w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
III. Ochrona ludności i obrona cywilna – uczeń:
a) wyjaśnia podstawowe zasady międzynarodowego prawa humanitarnego;
b) identyfikuje obiekty opatrzone międzynarodowymi znakami ochrony zabytków;
c) wymienia podstawowe środki ochrony ludności;
d) wymienia sposoby i środki ochrony zwierząt;
e) rozpoznaje rodzaje sygnałów alarmowych;
f) wskazuje drogi ewakuacji w szkole, omawia zasady ewakuacji ludności
i środków materiałowych;
g) ewakuuje się z budynku w trybie alarmowym.
IV. Zagrożenia czasu pokoju, ich źródła, przeciwdziałanie ich powstawaniu, zasady postępowania w przypadku ich wystąpienia i po ich ustąpieniu – uczeń:
a) wymienia zagrożenia czasu pokoju i wyjaśnia, na czym polegają;
b) wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie w momentach wystąpienia poszczególnych zagrożeń;
c) wymienia i charakteryzuje źródła zagrożeń w najbliższym otoczeniu szkoły oraz domu;
d) przedstawia zasady działania w przypadku awarii, zagrożeń czasu pokoju, podczas przebywania w domu, szkole, miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej;
e) wyjaśnia zasady postępowania związane z wyszukiwaniem i wynoszeniem ofiar oraz zagrożonych z rejonów porażenia;
f) wskazuje sposoby zapobiegania panice podczas zagrożeń;
g) uzasadnia konieczność przestrzegania zasad bezpieczeństwa własnego i innych ludzi podczas różnorodnych zagrożeń.
V. Zagrożenia występujące podczas wojny. Uczeń:
a) charakteryzuje środki rażenia;
b) wymienia konwencjonalne rodzaje broni współczesnego pola walki;
c) wyjaśnia, na czym polega właściwe postępowanie ludności w rejonach rażenia bronią konwencjonalną;
d) omówi zasady postępowania w czasie zagrożenia terrorystycznego;
e) wymienia i wyjaśnia zasadę działania indywidualnych środków ochrony przed bronią ABC;
f) wymienia zbiorowe środki ochrony przed bronią konwencjonalną;
g) wyjaśnia znaczenie zastępczych budowli ochronnych;
h) omawia zasady ewakuacji z terenów zagrożonych.
VI. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach (zachowanie ratownika). Uczeń:
a) omawia podstawowe zasady postępowania ratownika w miejscu wypadku;
b) ocenia sytuację w miejscu wypadku;
c) zabezpiecza miejsce wypadku;
d) omawia zasady zapewnienia bezpieczeństwa ratownikowi, poszkodowanym
i świadkom zdarzenia;
e) wyjaśnia, na czym polega profilaktyka HIV;
f) wymienia środki przydatne przy udzielaniu pierwszej pomocy;
g) ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposób skontrolowania jego funkcji życiowych;
h) udziela pierwszej pomocy w przypadkach oparzeń, złamań i zwichnięć, krwotoków, dławienia się ciałem obcym, utraty przytomności, utraty oddechu, zatrzymania krążenia, wstrząsu pourazowego.
Jak z powyższego wynika, tematyka przedmiotu „Edukacja dla bezpieczeństwa” w pełni odpowiada zapotrzebowaniu społeczeństwa na edukację w zakresie ogólnie pojmowanego bezpieczeństwa w tym również obrony cywilnej. Najważniejszym jest to, że treści są umiejscowione w rzeczywistości, nabyte umiejętności i wiedza mogą być przydatne w codziennym życiu i w każdej chwili. Należy również podkreślić, że podstawa programowa odpowiada najnowszym trendom nauczania, ze szczególnym uwzględnieniem korelacji międzyszkolnej jak i między przedmiotowej. Tematyka ogólnie pojmowanego bezpieczeństwa jest już realizowana na poziomie przedszkola oraz szkoły podstawowej. Treści te są wplecione w różne przedmioty, np. edukację społeczną, edukację przyrodniczą, zajęcia techniczne itd. Dzięki temu mamy szansę przekazywać wiedzę przystosowaną do odbiorcy będącego na różnych etapach rozwoju. Dodatkowo na poziomie ponadgimnazjalnym uzyskujemy utrwalenie wiedzy nabytej na niższych etapach kształcenia. W tym miejscu należałoby się zastanowić nad rzeczywistym poziomem realizacji tych treści. Czy we wszystkich szkołach zajęcia te są realizowane na odpowiednim poziomie, czy wszyscy nauczyciele realizujący te zagadnienia posiadają odpowiednie przygotowanie i wiedzę do ich realizacji? Gdyby tak było, nie byłoby głupich wypowiedzi pseudo ekspertów w środkach masowego przekazu. W nawiązaniu do starego przedmiotu realizowanego dotychczas (rok szkolny 2011-2012 jest ostatnim) zwanego „Przysposobieniem obronnym”, należy powiedzieć, że składał się on aż z 13 głównych zagadnień takich jak:
1. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej:
– podsystemy obronności państwa,
– powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli.
2. Rodzaje sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, ich charakterystyka i przeznaczenie.
3. Ochrona cywilna:
– cel, zadania i organizacja,
– ochrona ludności, zwierząt, żywności i dóbr materialnych w ramach powszechnej samoobrony,
– sposoby alarmowania ludności,
– zachowanie się podczas ewakuacji,
– znaki i barwy bezpieczeństwa.
4. Wybrane problemy międzynarodowego prawa humanitarnego dotyczące ochrony ludności i dóbr kultury.
5. Zagrożenia czasu pokoju, ich źródła, przeciwdziałanie ich powstawaniu, zasady postępowania w przypadku ich wystąpienia i po ich ustąpieniu:
– zagrożenia biologiczne i chemiczne,
– zagrożenia radiacyjne,
– zagrożenia powodziowe i zatopienia,
– zagrożenia pożarowe, posługiwanie się podręcznym sprzętem przeciwpożarowym,
– zagrożenia ekologiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń lokalnych.
6. Zagrożenia czasu wojny:
– formy i rodzaje walki zbrojnej,
– podstawowe środki rażenia współczesnych sił zbrojnych,
– obrona przed środkami walki.
7. Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposoby radzenia sobie z nimi:
– stres i jego wpływ na zachowanie ludzi,
– zjawisko paniki, przeciwdziałanie mu i sposoby postępowania w sytuacjach kryzysowych.
8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach:
– ocena sytuacji w miejscu wypadku,
– zabezpieczenie miejsca wypadku,
– ocena stanu poszkodowanego i kontrola jego funkcji życiowych,
– udzielanie pierwszej pomocy w przypadku oparzeń, złamań i zwichnięć, krwotoków, duszenia się ciałem obcym, utraty przytomności, utraty oddechu, zatrzymania krążenia, wstrząsu pourazowego.
9. Rola jednostki w kształtowaniu bezpieczeństwa własnego i społecznego:
– predyspozycje osobowościowe i otoczenie społeczne jako czynniki ryzyka stania się ofiarą przestępstwa,
– sytuacje kryminogenne, umiejętność ich unikania,
– zjawiska patologiczne występujące wśród dzieci i młodzieży,
– prospołeczne zachowania w kształtowaniu bezpieczeństwa.
10. Służba wojskowa:
– ogólny charakter służby i jej prawne uregulowania,
– podstawowe uzbrojenie i wyposażenie żołnierza,
– podstawy żołnierskiego zachowania.
11. Terenoznawstwo:
– zasady orientowania się w terenie,
– posługiwanie się mapą,
– marsz na azymut,
– sporządzanie szkicu.
12. Podstawy planowania i organizowania działań:
– sporządzanie planu,
– stawianie zadań do wykonania,
– opracowanie i przedstawienie meldunku sytuacyjnego.
13. Strzelectwo sportowe lub bieg na orientację.
Porównując nową i starą podstawę programową można wyciągnąć wnioski, że nowa powstała na wzór starej po odjęciu kilku zagadnień (służba wojskowa, podstawy planowania i organizowania działań czy strzelectwo i bieg na orientacje) lub przeniesieniu ich na inny etap kształcenia (terenoznawstwo). Dobrze to czy źle? Trudno osądzać, jednak moim skromnym zdaniem jest lepiej.
Edukacja to nie tylko wiedza, którą otrzymujemy w trakcie nauki w przedszkolu i szkołach różnych poziomów. Obowiązuje ona wszystkich obywateli naszego kraju. Mówi o tym rozporządzenie o powszechnej samoobronie z 1993 roku. Jednak o sposobach realizacji tego wymogu prawnego szerzej w następnym artykule.